Chậm phát triển trí tuệ là gì? Các bài nghiên cứu khoa học

Chậm phát triển trí tuệ là tình trạng giảm sút khả năng nhận thức và kỹ năng thích ứng xã hội xuất hiện trước 18 tuổi, ảnh hưởng lâu dài đến cuộc sống. Định nghĩa này dựa trên điểm IQ dưới 70–75 kết hợp hạn chế kỹ năng khái niệm, xã hội và thực hành, theo tiêu chuẩn DSM-5 và AAIDD.

Định nghĩa chậm phát triển trí tuệ

Chậm phát triển trí tuệ (intellectual disability) là tình trạng giảm sút đáng kể về khả năng nhận thức và kỹ năng thích ứng xã hội, xuất hiện trước tuổi 18 và kéo dài suốt cuộc đời. Khả năng nhận thức giảm thể hiện qua điểm IQ dưới 70–75 khi đánh giá bằng thang đo chuẩn hóa, đồng thời đi kèm hạn chế về kỹ năng tự chăm sóc, giao tiếp, học tập và quản lý bản thân.

Khái niệm này thường được chuẩn hóa theo Hiệp hội Phát triển Trí tuệ và Khuyết tật Hoa Kỳ (AAIDD) và tiêu chí chẩn đoán DSM-5 của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ. Việc phân biệt chậm phát triển trí tuệ với các rối loạn phát triển thần kinh khác như tự kỷ hoặc rối loạn học tập dựa trên đánh giá đa chiều giữa năng lực nhận thức và khả năng thích ứng thực tế.

Đánh giá chậm phát triển trí tuệ yêu cầu kết hợp xét nghiệm IQ chuẩn (Wechsler, Stanford–Binet) và thang đo hành vi thích ứng (Vineland Adaptive Behavior Scales) để xác định mức độ ảnh hưởng trong ba lĩnh vực chính: kỹ năng khái niệm, kỹ năng xã hội và kỹ năng thực hành.

Phân loại mức độ nặng

Chậm phát triển trí tuệ được phân loại theo mức độ nặng nhẹ dựa vào điểm IQ và khả năng thích ứng xã hội:

  • Mức độ nhẹ (IQ 50–70): Học tập chậm hơn bạn bè cùng trang lứa, cần hỗ trợ trong học tập và hoạt động xã hội, nhưng có thể sống độc lập khi trưởng thành.
  • Mức độ trung bình (IQ 35–50): Hạn chế rõ về học tập đọc – viết, cần hỗ trợ thường xuyên trong sinh hoạt cá nhân, có thể tự chăm sóc cơ bản.
  • Mức độ nặng và rất nặng (IQ < 35): Phụ thuộc cao vào người chăm sóc, cần trợ giúp toàn diện về y tế, dinh dưỡng, vệ sinh và an toàn.

Phân loại này giúp xác định nhu cầu hỗ trợ cụ thể, từ chương trình giáo dục đặc biệt cá thể hóa đến dịch vụ y tế và can thiệp tâm lý, đảm bảo phù hợp với khả năng và nguyện vọng của từng cá nhân.

Tiêu chuẩn chẩn đoán

Theo DSM-5, chẩn đoán chậm phát triển trí tuệ dựa trên ba tiêu chí chính: (1) giới hạn về khả năng nhận thức (IQ dưới 70–75), (2) biên độ hạn chế trong kỹ năng thích ứng xã hội, và (3) khởi phát trước 18 tuổi. Đánh giá kỹ năng thích ứng gồm ba lĩnh vực: khái niệm (ngôn ngữ, toán học, quản lý tiền bạc), xã hội (giao tiếp, tương tác, luật lệ xã hội), và thực hành (tự chăm sóc, kỹ năng làm việc).

ICD-11 của WHO phân loại mức hỗ trợ cần thiết thành bốn cấp độ: hỗ trợ nhẹ, hỗ trợ vừa, hỗ trợ nhiều và hỗ trợ toàn diện. Việc xác định cấp độ hỗ trợ căn cứ vào tần suất và phạm vi hỗ trợ cần thiết trong các hoạt động hàng ngày.

Tiêu chí DSM-5 ICD-11
I. Nhận thức IQ < 70–75 Giới hạn nhận thức, phân loại hỗ trợ
II. Thích ứng Giảm kỹ năng khái niệm, xã hội, thực hành Hỗ trợ nhẹ đến toàn diện
III. Khởi phát Trước 18 tuổi Trước 18 tuổi

Sự kết hợp giữa đánh giá IQ và đo lường hành vi thích ứng bằng các thang đo như Vineland hoặc ABAS (Adaptive Behavior Assessment System) tạo nên chẩn đoán chính xác, đồng thời định hướng can thiệp hiệu quả.

Nguyên nhân và cơ chế

Nguyên nhân chậm phát triển trí tuệ bao gồm yếu tố di truyền và môi trường:

  • Di truyền: Hội chứng Down, Fragile X, rối loạn chuyển hóa bẩm sinh như phenylketonuria (PKU), rối loạn ty thể.
  • Môi trường trước sinh: Nhiễm khuẩn thai kỳ (toxoplasma, rubella), nghiện rượu (Fetal Alcohol Spectrum Disorders), thiếu oxy lưu thông (asphyxia).
  • Môi trường sau sinh: Chấn thương sọ não, nhiễm trùng (viêm màng não), sàng lọc dinh dưỡng kém, trẻ cách ly xã hội kéo dài.

Cơ chế thần kinh của chậm phát triển trí tuệ thường liên quan đến tổn thương phát triển vỏ não, mất cân bằng neurotransmitter, gián đoạn kết nối synapse và giảm sinh tân tế bào thần kinh ở vùng hippocampus, hạch nền và thuỳ trước trán.

Ảnh hưởng lên cấu trúc não có thể được quan sát qua MRI, với giảm thể tích chất xám, thay đổi mật độ white matter và bất thường trong mạng lưới kết nối liên vùng. Nghiên cứu điện sinh lý (EEG) cũng ghi nhận rối loạn sóng não, nhất là trong hội chứng Fragile X hoặc sau viêm màng não.

Triệu chứng lâm sàng

Chậm phát triển trí tuệ thể hiện qua khó khăn trong tiếp nhận, xử lý thông tin và học tập. Trẻ thường chậm đạt các mốc phát triển ngôn ngữ như nói từ đơn muộn (> 18 tháng), phát âm không rõ, vốn từ hạn chế, khó hiểu ngữ cảnh giao tiếp.

Kỹ năng xã hội kém, bao gồm giao tiếp bằng cử chỉ, giao tiếp phi ngôn ngữ và tương tác với bạn bè. Trẻ khó duy trì cuộc trò chuyện, hiểu quy tắc ứng xử và thường gặp khó khăn trong việc chia sẻ cảm xúc, dễ bị cô lập trong môi trường nhóm.

Kỹ năng tự chăm sóc và sinh hoạt hàng ngày giảm: từ mặc quần áo, đánh răng đến vệ sinh cá nhân, trẻ cần giám sát và hỗ trợ. Khả năng quản lý thời gian, tiền bạc, mua sắm cơ bản cũng bị hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng sống độc lập khi trưởng thành.

Đánh giá và thang đo

Đánh giá IQ sử dụng các bài kiểm tra chuẩn hóa như Wechsler Intelligence Scale for Children (WISC) và Stanford–Binet Intelligence Scales. Điểm IQ dưới 70–75 kết hợp với hạn chế kỹ năng thích ứng xác định chẩn đoán chậm phát triển trí tuệ.

Thang đo hành vi thích ứng bao gồm Vineland Adaptive Behavior Scales (VABS) và Adaptive Behavior Assessment System (ABAS). Các lĩnh vực đo lường: kỹ năng khái niệm (ngôn ngữ, toán học), kỹ năng xã hội (giao tiếp, luật lệ) và kỹ năng thực hành (tự chăm sóc, vận động).

Thang đoĐặc điểmỨng dụng
WISC14 phụ thang, IQ toàn bộĐánh giá chỉ số nhận thức
VABS4 lĩnh vực thích ứngĐánh giá hoạt động hàng ngày
ABAS10 lĩnh vực hành viLập kế hoạch can thiệp

Đánh giá đa ngành kết hợp chuyên gia tâm lý, bác sĩ nhi, nhà giáo dục đặc biệt và công tác xã hội để xây dựng hồ sơ cá nhân, xác định điểm mạnh, điểm yếu và nhu cầu hỗ trợ chuyên sâu.

Quản lý và can thiệp

Giáo dục đặc biệt cá thể hóa (Individualized Education Program – IEP) thiết kế chương trình học phù hợp, sử dụng phương pháp học kèm một–một, tài liệu thị giác và lồng ghép kỹ năng sống. Mục tiêu tăng khả năng tự học, tự chăm sóc và phát triển ngôn ngữ.

Liệu pháp ngôn ngữ (speech therapy) tập trung cải thiện phát âm, từ vựng và kỹ năng giao tiếp xã hội. Liệu pháp nghề nghiệp (occupational therapy) giúp phát triển kỹ năng vận động tinh, phối hợp tay – mắt và sinh hoạt hàng ngày.

  • Trị liệu hành vi nhận thức (CBT) hỗ trợ điều chỉnh suy nghĩ tiêu cực, tăng kỹ năng giải quyết vấn đề.
  • Can thiệp sớm (Early Intervention) dưới 3 tuổi cải thiện đáng kể kết quả học tập và xã hội.
  • Hỗ trợ gia đình qua tư vấn, huấn luyện kỹ năng chăm sóc và xây dựng môi trường kích thích phát triển.

Dự phòng và phát hiện sớm

Sàng lọc di truyền và tư vấn tiền sản cho gia đình có tiền sử rối loạn di truyền như Fragile X, Down. Phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ giúp can thiệp kịp thời ngay trong thai kỳ hoặc giai đoạn sơ sinh.

Giám sát mốc phát triển động tác và ngôn ngữ theo bảng tiêu chuẩn PEDS (Parents’ Evaluation of Developmental Status). Mốc chậm như không cười, không bập bẹ, không biết làm theo hướng dẫn đơn giản cần đưa trẻ đi đánh giá chuyên sâu.

  1. Khám định kỳ nhi sơ sinh: cân nặng, vòng đầu, phản xạ sơ sinh.
  2. Đánh giá phát triển ở 9, 18, 30 tháng bằng công cụ ASQ (Ages and Stages Questionnaires).
  3. Tham vấn chuyên gia khi phát hiện chậm phát triển vận động hoặc ngôn ngữ.

Ứng dụng công nghệ hỗ trợ

Các thiết bị giao tiếp hỗ trợ (AAC) như bảng ký hiệu, ứng dụng text-to-speech giúp trẻ không hoặc khó nói vẫn có thể giao tiếp cơ bản. Phần mềm điều khiển bằng ánh mắt (eye-tracking) mở ra cơ hội cho trẻ rối loạn vận động đi kèm.

Ứng dụng trò chơi giáo dục tương tác (serious games) và thực tế ảo (VR) tạo môi trường học tập sinh động, kích thích tư duy và tăng tương tác xã hội. VR mô phỏng tình huống thực tế hỗ trợ rèn luyện kỹ năng phòng tránh nguy hiểm, đi chợ, sử dụng phương tiện công cộng.

  • Ứng dụng di động dạy ngôn ngữ: Duolingo ABC, Proloquo2Go.
  • Phần mềm rèn luyện kỹ năng xã hội: Social Express, EmoteControl.
  • Teletherapy: tư vấn, hướng dẫn từ xa qua Zoom, Teams cho vùng sâu xa.

Tài liệu tham khảo

  • American Association on Intellectual and Developmental Disabilities. “Definition and Classification.” Truy cập: https://www.aaidd.org/
  • American Psychiatric Association. “Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5).” 2013.
  • World Health Organization. “ICD-11: International Classification of Diseases.” Truy cập: https://www.who.int/classifications/icd/en/
  • Centers for Disease Control and Prevention. “Early Intervention for Children with Developmental Delays.” Truy cập: https://www.cdc.gov/ncbddd/childdevelopment/early-intervention.html
  • Patton M.Q. “Utilization-Focused Evaluation.” 4th Edition, SAGE Publications, 2008.
  • Schalock R.L. et al. “Intellectual Disability: Definition, Classification, and Systems of Supports.” 11th Edition, 2019.

Các bài báo, nghiên cứu, công bố khoa học về chủ đề chậm phát triển trí tuệ:

Thành tựu học tập và xã hội của trẻ em chậm phát triển trí tuệ trong môi trường giáo dục chủ yếu và giáo dục đặc biệt Dịch bởi AI
Remedial and Special Education - Tập 21 Số 1 - Trang 3-26 - 2000
Các bậc phụ huynh, chuyên gia và nhà nghiên cứu đã bày tỏ lo ngại về việc sắp xếp phù hợp nhất cho trẻ em chậm phát triển trí tuệ. Để làm rõ hiệu quả của việc hòa nhập, 36 nghiên cứu đã được xem xét liên quan đến thành tựu học tập và xã hội của trẻ em trong độ tuổi đến trường bị chậm phát triển trí tuệ. Kết quả cho thấy, trẻ em trong các lớp học giáo dục chính quy không đạt được mức độ ch...... hiện toàn bộ
Thực trạng trẻ chậm phát triển trí tuệ ở TP Hồ Chí Minh hiện nay
Tạp chí Khoa học Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh - Tập 0 Số 23 - Trang 114 - 2019
800x600 Bài viết xử lý các số liệu thu thập được từ kết quả khảo sát phụ huynh trẻ chậm phát triển trí tuệ ( CPTTT) tại một số cơ sở giáo dục trẻ khuyết tật trong phạm vi TP HCM. Kết quả cho thấy những khó khăn trong việc giáo dục trẻ CPTTT, những nhu cầu bức thiết của gia đình trẻ trong hiện tại cũng...... hiện toàn bộ
THỰC TRẠNG MỘT SỐ CHỈ SỐ HÌNH THÁI, THỂ LỰC CỦA TRẺ CHẬM PHÁT TRIỂN TRÍ TUỆ DẠNG NHẸ TỪ 9 ĐẾN 11 TUỔI Ở MỘT SỐ TRƯỜNG CHUYÊN BIỆT TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Tạp chí Khoa học Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh - Tập 16 Số 11 - Trang 819 - 2019
Bằng các phương pháp nghiên cứu phân tích và tổng hợp tài liệu, phỏng vấn, kiểm tra sư phạm và phương pháp thống kê toán, bài viết đã đánh giá thực trạng một số chỉ số hình thái và thể lực của trẻ chậm phát triển trí tuệ (CPTTT) dạng nhẹ từ 9 đến 11 tuổi ở một số trường chuyên biệt tại Thành phố Hồ Chí Minh (TPHCM) (thời điểm năm 2017). Kết quả nghiên cứu cho thấy: i) Về hình thái, ch...... hiện toàn bộ
#chậm phát triển dạng nhẹ #hình thái và thể lực #trường chuyên biệt
Nghiên cứu cách tiếp cận phát triển kĩ năng tư duy cho học sinh khuyết tật trí tuệ nhẹ và vừa bậc tiểu học
Tạp chí Khoa học Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh - Tập 0 Số 31 - Trang 227 - 2019
Normal 0 false false false MicrosoftInternetExplorer4 Bài báo phân tích và bàn luận về những điều chỉnh cần thiết để các cách tiếp cận phát triển kĩ năng tư duy phù hợp với việc phát triển tư duy cho học sinh khuyết tật trí tuệ (KTTT) nhẹ và vừa bậc tiểu học. T&aac...... hiện toàn bộ
#: chậm phát triển trí tuệ #khuyết tật trí tuệ #phát triển kĩ năng tư duy #cách tiếp cận dạy học cho trẻ khuyết tật trí tuệ #khuyết tật trí tuệ mức độ nhẹ và vừa
Dự đoán dữ liệu chăm sóc sức khỏe tương lai và vấn đề sức khỏe dựa trên kiến trúc tự phát triển phân phối tiềm ẩn sử dụng trí tuệ máy Dịch bởi AI
Soft Computing - - Trang 1-10 - 2023
Dữ liệu chăm sóc sức khỏe được tạo ra thông qua các cơ sở dữ liệu blockchain, cơ sở dữ liệu dựa trên web và dữ liệu từ các ứng dụng di động. Nghiên cứu này sử dụng trí tuệ máy để rút ra suy luận từ dữ liệu chăm sóc sức khỏe nhằm tạo ra dữ liệu tương lai từ đó. Nói cách khác, việc dự đoán các vấn đề sức khỏe trong tương lai có thể được thực hiện thông qua trí tuệ máy dựa trên các xu hướng hiện có c...... hiện toàn bộ
Nghiên cứu sinh học và di truyền của 40 trường hợp chậm phát triển trí tuệ nặng Dịch bởi AI
Zeitschrift für Kinderheilkunde - Tập 124 - Trang 231-256 - 1977
Lịch sử gia đình của 40 bệnh nhân chậm phát triển trí tuệ “thuần” nặng (MR) đã được nghiên cứu nhằm xác định tỷ lệ chậm phát triển trí tuệ và trí thông minh bình thường kém trong số các họ hàng, các nguyên nhân có khả năng và nguy cơ tái phát theo kinh nghiệm. Những phát hiện quan trọng bao gồm: (1) tỷ lệ giới tính tăng (69% nam giới) trong nhóm đối tượng, (2) một tỷ lệ đáng kể bệnh nhân có biểu h...... hiện toàn bộ
#chậm phát triển trí tuệ #gen #di truyền #trường hợp nặng #tỷ lệ di truyền
Theo dõi dài hạn trẻ em mắc chứng chậm phát triển tâm thần/chức năng trí tuệ giới hạn và ADHD Dịch bởi AI
Journal of Abnormal Child Psychology - - 1997
Năm mươi hai trẻ em (từ 7 đến 14 tuổi) có chậm phát triển tâm thần vừa phải đến chức năng trí tuệ giới hạn đã được liên hệ lại sau 12 đến 65 tháng tham gia thử nghiệm mù đôi, kiểm soát giả dược với methylphenidate (MPH). Sáu mươi chín phần trăm số đối tượng tiếp tục được kê đơn thuốc để kiểm soát hành vi tại thời điểm theo dõi. Trong khi 72% mẫu cho thấy sự cải thiện, hơn một phần ba số đó vẫn đượ...... hiện toàn bộ
#ADHD #chậm phát triển tâm thần #chức năng trí tuệ giới hạn #theo dõi dài hạn #methylphenidate
Mô hình tiếp nhận, chức năng và vấn đề của một phòng khám sàng lọc lớn tại đô thị dành cho người chậm phát triển trí tuệ Dịch bởi AI
Psychiatric Quarterly - Tập 47 - Trang 37-55 - 1973
“Rất thường xuyên, những người này bị gửi từ cơ quan này sang cơ quan khác, nhận được dịch vụ kém chất lượng hoặc thậm chí không được phục vụ, và bị từ chối nhiều lần đến nỗi họ không dám yêu cầu thêm.” đoạn trích này cho thấy rằng độc giả không có mối quan tâm đặc biệt đến số liệu thống kê của New York không nên bỏ qua Phần III, đặc biệt là phần có tiêu đề “Cần có sự vận động mạnh mẽ.” Ở những ph...... hiện toàn bộ
#khoảng tiếp nhận #sàng lọc #người chậm phát triển trí tuệ #phòng khám đô thị #dịch vụ cộng đồng
Hội chứng Asperger và rối loạn tâm thần tái phát - Một nghiên cứu trường hợp Dịch bởi AI
Journal of Autism and Developmental Disorders - Tập 15 - Trang 389-397 - 1985
Một cậu bé 14 tuổi có chậm phát triển trí tuệ nhẹ và các đặc điểm hành vi gợi ý về hội chứng Asperger được mô tả. Từ khi 8 tuổi, cậu đã có những đợt mệt mỏi tái phát. Khi bước vào tuổi dậy thì, những đợt này diễn ra với hình thức mạnh mẽ hơn và trở nên giống như tâm thần phân liệt cycloid/miễn cưỡng trầm cảm hơn. Có tiền sử gia đình mắc rối loạn trầm cảm lưỡng cực. Các liên kết sinh học thần kinh ...... hiện toàn bộ
#Hội chứng Asperger #rối loạn tâm thần #chậm phát triển trí tuệ #tự kỷ #trầm cảm lưỡng cực.
Hướng dẫn phát âm nguyên âm, phụ âm và từ đơn tiết cho trẻ chậm phát triển trí tuệ
Tạp chí Khoa học Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh - Tập 14 Số 7 - Trang 108 - 2019
Bài viết này nhằm giúp giáo viên trong các trường chuyên biệt hướng dẫn trẻ chậm phát triển trí tuệ phát âm. Giáo viên có thể dạy trẻ phát âm 9 nguyên âm, 22 phụ âm và các từ đơn tiết thông qua trò chơi và hình ản...... hiện toàn bộ
#phát âm #chậm phát triển trí tuệ #nguyên âm #phụ âm #từ đơn tiết.
Tổng số: 21   
  • 1
  • 2
  • 3

Chủ đề khác

#vicia faba

Vicia faba là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

#gãy giòn

Gãy giòn là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

#tiêu thụ oxy

Tiêu thụ oxy là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

#cơ học cổ điển

Cơ học cổ điển là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

#vật lý thống kê

Vật lý thống kê là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

#cấu trúc vật liệu

Cấu trúc vật liệu là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

#chăm sóc trước sinh

Chăm sóc trước sinh là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học

#cô lập xã hội

Cô lập xã hội là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

#gãy xương chày

Gãy xương chày là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

#tỷ lệ mắc ung thư

Tỷ lệ mắc ung thư là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan


Xem thêm